मराठी व्याकरण - काळ (Tense)

काळ: क्रिया कधी घडली? (Tense)

काळ (Tense) - संकल्पना आणि मुख्य प्रकार

• काळ म्हणजे काय? वाक्यातील क्रियापद (Verb) जी क्रिया दर्शवते, ती क्रिया नेमकी कोणत्या वेळेत (आत्ता, पूर्वी की नंतर) घडली हे सांगणाऱ्या रूपाला काळ म्हणतात.

• क्रियापदाचे महत्त्व: काळ ओळखण्यासाठी क्रियापदाचे रूप आणि त्याला जोडलेली साहाय्यक क्रियापदे (Auxiliary Verbs) महत्त्वाची असतात.

• काळाचे मुख्य तीन प्रकार:

  1. वर्तमानकाळ (Present Tense): क्रिया आता घडते/घडत आहे.

  2. भूतकाळ (Past Tense): क्रिया पूर्वी घडून गेली.

  3. भविष्यकाळ (Future Tense): क्रिया पुढे घडेल.

---

२. वर्तमानकाळ (Present Tense) आणि उपप्रकार

क्रियेचे स्वरूप: क्रिया बोलताना घडते किंवा नित्यनेमाने घडण्याची सवय दर्शवते.

अ. साधा वर्तमानकाळ (Simple Present Tense)

• ओळख: क्रियापदाच्या शेवटी 'तो', 'ते', 'ती', 'ता', 'त' असे प्रत्यय येतात. क्रियापदाला साहाय्यक क्रियापद नसते.

• वापर: नित्य घटना, सार्वत्रिक सत्ये, सवयीच्या क्रिया दर्शवण्यासाठी.

• उदाहरणे:

  • मी पुस्तक वाचतो. (कर्ता: मी)

  • ती चित्रपट पाहते. (कर्ता: ती)

  • मुले मैदानात खेळतात. (कर्ता: मुले)

  • सूर्य पूर्वेला उगवतो. (सार्वत्रिक सत्य)

ब. अपूर्ण/चालू वर्तमानकाळ (Present Continuous Tense)

• ओळख: वाक्यात मुख्य क्रियापदाला 'त' प्रत्यय लागून, शेवटी आहे, आहोत, आहेस, आहात (असणे या क्रियापदाची वर्तमानकाळातील रूपे) येतात.

• क्रियेचे स्वरूप: क्रिया बोलण्याच्या क्षणी सुरू आहे (अपूर्ण आहे) हे दर्शवते.

• उदाहरणे:

  • मी आंबा खात आहे. (खाण्याची क्रिया चालू आहे.)

  • ती गाणे गावात आहे.

  • ते अभ्यास करत आहेत.

क. पूर्ण वर्तमानकाळ (Present Perfect Tense)

• ओळख: वाक्यात मुख्य क्रियापद ला, ली, ले, लो (इ/य) किंवा लेला, लेली, लेले या रूपांत असते आणि शेवटी आहे, आहोत, आहेस, आहात ही साहाय्यक क्रियापदे येतात.

• क्रियेचे स्वरूप: क्रिया आत्ताच पूर्ण झाली आहे, पण तिचा परिणाम वर्तमानात जाणवतो.

• उदाहरणे:

  • मी पत्र लिहिले आहे. (लिखाणाची क्रिया आत्ताच संपली.)

  • त्याने जेवण केले आहे.

  • आम्ही चित्रपट पाहिला आहे.

ड. रीती वर्तमानकाळ / चालू-पूर्ण वर्तमानकाळ (Present Perfect Continuous Tense)

• ओळख: वाक्यात मुख्य क्रियापदाला 'त' किंवा 'त असणे' यातील 'त' प्रत्यय लागून, शेवटी असतो, असते, असतात ही रूपे येतात. (टीप: 'चालू-पूर्ण' या प्रकारात 'लेत आलो आहे' अशी रचना येते, पण TET साठी 'रीती' वर भर द्यावा.)

• क्रियेचे स्वरूप: क्रिया सतत, पुन्हा-पुन्हा किंवा नियमितपणे घडण्याची रीत (पद्धत/सवय) दर्शवते.

• उदाहरणे:

  • मी रोज व्यायाम करत असतो. (नियमित सवय)

  • तो नेहमी शाळेत जात असतो.

  • ती दरवर्षी सहलीला जात असते.

---

३. भूतकाळ (Past Tense) आणि उपप्रकार

क्रियेचे स्वरूप: क्रिया बोलण्याच्या पूर्वी घडून गेली आहे, हे दर्शवते.

अ. साधा भूतकाळ (Simple Past Tense)

• ओळख: क्रियापदाच्या रूपावरून क्रिया घडून गेली (समाप्त झाली) हे स्पष्ट होते. क्रियापदाला 'ला, ली, ले, लो' प्रत्यय लागतात आणि साहाय्यक क्रियापद नसते.

• उदाहरणे:

  • मी निबंध लिहिला. (लिखाण संपले)

  • तीने गाणे गायले.

  • त्यांनी मला बोलावले.

  • काल पाऊस पडला.

ब. अपूर्ण/चालू भूतकाळ (Past Continuous Tense)

• ओळख: वाक्यात मुख्य क्रियापदाला 'त' प्रत्यय लागून, शेवटी होता, होती, होते, होत्या (असणे या क्रियापदाची भूतकाळातील रूपे) येतात.

• क्रियेचे स्वरूप: क्रिया भूतकाळात सुरू होती (चालू होती, अपूर्ण होती) हे दर्शवते.

• उदाहरणे:

  • मी आंबा खात होतो. (खाण्याची क्रिया भूतकाळात चालू होती.)

  • ती पाणी पीत होती.

  • आम्ही गप्पा मारत होतो.

क. पूर्ण भूतकाळ (Past Perfect Tense)

• ओळख: वाक्यात मुख्य क्रियापद ला, ली, ले (इ/य) किंवा लेला, लेली, लेले या रूपांत असते आणि शेवटी होता, होती, होते, होत्या ही साहाय्यक क्रियापदे येतात.

• क्रियेचे स्वरूप: क्रिया दुसऱ्या क्रियेपूर्वीच (अथवा बोलण्यापूर्वी खूप पूर्वी) पूर्ण झाली होती, हे दर्शवते. हा अति-भूतकाळ आहे.

• उदाहरणे:

  • पाऊस सुरू होण्यापूर्वी मी घरी पोहोचलो होतो.

  • त्याने सर्व काम केले होते.

  • ती मुंबईला गेली होती.

ड. रीती भूतकाळ (Past Habitual Tense)

• ओळख: वाक्यात मुख्य क्रियापदाला 'त' किंवा 'त असणे' यातील 'त' प्रत्यय लागून, शेवटी असे, असेन, असत (क्रियापदाचे रूप) किंवा फक्त ई/ऊ/एल ही रूपे येतात. (रीती भूतकाळातील क्रियापदाचे रूप हे भूतकाळात नित्य करण्याची सवय दर्शवते.)

• क्रियेचे स्वरूप: भूतकाळात क्रिया सतत किंवा पुन्हा-पुन्हा घडण्याची रीत (सवय) दर्शवते.

• उदाहरणे:

  • मी लहानपणी रोज क्रिकेट खेळत असे. (खेळण्याची सवय होती.)

  • तो नेहमी मोठ्यांचा आदर करीत असे.

  • आम्ही सकाळी फिरायला जात असू.

---

४. भविष्यकाळ (Future Tense) आणि उपप्रकार

क्रियेचे स्वरूप: क्रिया पुढे, येणाऱ्या काळात घडणार आहे, हे दर्शवते.

अ. साधा भविष्यकाळ (Simple Future Tense)

• ओळख: क्रियापदाच्या शेवटी 'ईल', 'एल', 'ईन', 'ऊ', 'आल', 'तील' असे प्रत्यय येतात. क्रियापदाला साहाय्यक क्रियापद नसते.

• क्रियेचे स्वरूप: क्रिया येणाऱ्या काळात घडेल.

• उदाहरणे:

  • मी उद्या शाळेत जाईन/जाणार.

  • तो नवीन पुस्तक वाचेल.

  • ते लवकरच गावी येतील.

ब. अपूर्ण/चालू भविष्यकाळ (Future Continuous Tense)

• ओळख: वाक्यात मुख्य क्रियापदाला 'त' प्रत्यय लागून, शेवटी असेल, असू, असाल, असतील (असणे या क्रियापदाची भविष्यकाळातील रूपे) येतात.

• क्रियेचे स्वरूप: क्रिया भविष्यकाळात सुरू असेल (चालू असेल) हे दर्शवते.

• उदाहरणे:

  • मी उद्या परीक्षा देत असेल. (देण्याची क्रिया उद्या चालू असेल.)

  • ती स्वयंपाक करत असेल.

  • ते अभ्यास करत असतील.

क. पूर्ण भविष्यकाळ (Future Perfect Tense)

• ओळख: वाक्यात मुख्य क्रियापद ला, ली, ले (इ/य) किंवा लेला, लेली, लेले या रूपांत असते आणि शेवटी असेल, असू, असाल, असतील ही साहाय्यक क्रियापदे येतात.

• क्रियेचे स्वरूप: क्रिया भविष्यकाळात विशिष्ट वेळेपर्यंत पूर्ण झालेली असेल, हे दर्शवते.

• उदाहरणे:

  • पुढील वर्षी मी पदवी मिळवली असेल. (क्रिया पूर्ण झाली असेल)

  • संध्याकाळपर्यंत ते घरी पोहोचले असतील.

  • मी माझे काम संपवले असेल.

ड. रीती भविष्यकाळ (Future Habitual Tense)

• ओळख: वाक्यात मुख्य क्रियापदाला 'त' प्रत्यय लागून, शेवटी जाईन/जात राहील, जाईल/जात राहील, जाऊ/जात राहू अशी रूपे येतात. (हा प्रकार मराठीत कमी वापरला जातो, पण TET साठी संकल्पना माहीत असावी.)

• क्रियेचे स्वरूप: क्रिया भविष्यकाळात सातत्याने किंवा नियमितपणे घडत राहील, हे दर्शवते.

• उदाहरणे:

  • मी रोज देवाची पूजा करीत जाईल/राहिल. (नित्य रीती भविष्यात चालू राहील)

  • तो नियमितपणे अभ्यास करत राहील.

---

५. काळ ओळखण्याच्या सोप्या युक्त्या (TET Quick Tips)

मुख्य काळ	उपप्रकार	क्रियापदाचे मुख्य रूप	साहाय्यक क्रियापद (शेवट)	उदाहरण
वर्तमान	साधा	मूळ रूप + तो/ते/ती/त	नाही	मी अभ्यास करतो.
वर्तमान	अपूर्ण/चालू	मूळ रूप + त	आहे/आहोत/आहेस	मी अभ्यास करत आहे.
वर्तमान	पूर्ण	मूळ रूप + ला/ली/ले	आहे/आहोत/आहेस	मी अभ्यास केला आहे.
वर्तमान	रीती	मूळ रूप + त	असतो/असते/असतात	मी अभ्यास करत असतो.
भूतकाळ	साधा	मूळ रूप + ला/ली/ले	नाही	मी अभ्यास केला.
भूतकाळ	अपूर्ण/चालू	मूळ रूप + त	होता/होती/होते	मी अभ्यास करत होतो.
भूतकाळ	पूर्ण	मूळ रूप + ला/ली/ले	होता/होती/होते	मी अभ्यास केला होता.
भूतकाळ	रीती	मूळ रूप + त	असे/असू/असत	मी अभ्यास करत असे.
भविष्य	साधा	मूळ रूप + ईन/ईल/एल	नाही	मी अभ्यास करीन/करेल.
भविष्य	अपूर्ण/चालू	मूळ रूप + त	असेल/असतील/असू	मी अभ्यास करत असेल.
भविष्य	पूर्ण	मूळ रूप + ला/ली/ले	असेल/असतील/असू	मी अभ्यास केला असेल.
भविष्य	रीती	मूळ रूप + त	जाईन/राहील	मी अभ्यास करीत राहील.

• 'त' प्रत्ययाचे महत्त्व: जेव्हा क्रियापदाला 'त' हा प्रत्यय लागलेला असतो, तेव्हा तो अपूर्ण (चालू) किंवा रीती (सतत) काळाचा दर्शक असतो.

  • 'त' + आहे = अपूर्ण वर्तमान

  • 'त' + होता = अपूर्ण भूतकाळ

  • 'त' + असेल = अपूर्ण भविष्यकाळ

  • 'त' + असतो = रीती वर्तमान

  • 'त' + असे = रीती भूतकाळ

• 'ला/ली/ले' (किंवा इ/य) चे महत्त्व: जेव्हा क्रियापदाच्या मूळ रूपाला (उदा. कर + ला = केला; बघ + इले = बघितले) असे प्रत्यय लागून, सोबत साहाय्यक क्रियापद येते, तेव्हा तो पूर्ण काळ असतो.

  • 'ला' + आहे = पूर्ण वर्तमान

  • 'ला' + होता = पूर्ण भूतकाळ

  • 'ला' + असेल = पूर्ण भविष्यकाळ

• साहाय्यक क्रियापदाची भूमिका: वाक्याचा मुख्य काळ साहाय्यक क्रियापदावरून ठरतो:

  • आहे/आहोत -> वर्तमानकाळ

  • होता/होती -> भूतकाळ

  • असेल/असतील -> भविष्यकाळ

  • नसणे -> साधा काळ (अपवाद: रीती काळ)

• टीप: 'रीती भूतकाळ' ओळखताना 'असे' हे रूप खूप महत्त्वाचे आहे, कारण ते भूतकाळातील सवय दर्शवते. (उदा. तो अभ्यास करीत असे.)

मराठी व्याकरण : काळ - सराव चाचणी