'अध्यापनाचे प्रतिमान' म्हणजे काय? (What is a Model of Teaching?)
'अध्यापनाचे प्रतिमान' (Model of Teaching) म्हणजे अध्यापनाची एक शास्त्रशुद्ध, संरचित योजना किंवा आराखडा (blueprint) आहे.
हे केवळ 'कसे शिकवावे' (Method) यापेक्षा अधिक व्यापक आहे. यात 'काय शिकवावे' (Content), 'का शिकवावे' (Objectives), आणि 'शिकल्यानंतर काय बदल अपेक्षित आहेत' (Outcomes) यांचा समावेश असतो.
ब्रूस जॉयस (Bruce Joyce) आणि मार्शा वेल (Marsha Weil) यांच्या मते, "अध्यापन प्रतिमान हे एक असे वर्णन आहे, जे विशिष्ट शैक्षणिक उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी वर्गातील वातावरण कसे तयार करावे, याचे मार्गदर्शन करते."
सोप्या भाषेत, हे एक 'टूल-किट' आहे, ज्यात शिक्षक विशिष्ट उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी (उदा. व्याकरण शिकवणे, संभाषण कौशल्य वाढवणे) विविध सिद्धांतांवर आधारित साधने (पद्धती) वापरतो.
अध्यापन प्रतिमानाचे मुख्य घटक (Components of a Model)
प्रत्येक अध्यापन प्रतिमानाचे साधारणपणे खालील चार मुख्य घटक असतात (TET साठी महत्त्वाचे):
१. Syntax (वाक्यरचना/ संरचना): * याचा अर्थ प्रतिमानाची अंमलबजावणी करण्याचे 'टप्पे' (Phases or Steps) असा होतो. * शिक्षक आणि विद्यार्थी यांनी वर्गात कोणत्या क्रमाने कृती कराव्यात, हे 'सिंटॅक्स' ठरवते. * (उदा. भूमिका पालनाचे (Role Play) टप्पे: १. सज्जता, २. पात्र निवड, ३. सादरीकरण, ४. चर्चा.)
२. Social System (सामाजिक प्रणाली): * या घटकात वर्गातील शिक्षक आणि विद्यार्थी यांच्यातील 'परस्परसंबंधांचे' (Interactions) स्वरूप ठरते. * शिक्षक हुकूमशहा (Authoritative) असेल, मित्र (Democratic) असेल की फक्त सुलभक (Facilitator) असेल, हे यावर अवलंबून असते. * विद्यार्थी निष्क्रिय श्रोता असेल की सक्रिय सहभागी, हे 'सामाजिक प्रणाली' ठरवते.
३. Principles of Reaction (प्रतिक्रियेची तत्त्वे): * याचा अर्थ, विद्यार्थ्यांच्या कृतींवर किंवा प्रतिक्रियांवर शिक्षकाने कसा 'प्रतिसाद' (Respond) द्यावा, याचे मार्गदर्शन. * शिक्षकाने विद्यार्थ्याला थेट उत्तर सांगावे, त्याला अधिक प्रश्न विचारण्यास प्रवृत्त करावे, की त्याच्या प्रयत्नांचे कौतुक करावे, हे या तत्त्वांमध्ये ठरते.
४. Support System (समर्थन प्रणाली): * हे प्रतिमान यशस्वीपणे राबवण्यासाठी आवश्यक असलेली 'अतिरिक्त संसाधने' (Resources) म्हणजे 'सपोर्ट सिस्टीम'. * यात पाठ्यपुस्तके, चित्रे, व्हिडिओ, मॉडेल, वर्कशीट किंवा विशिष्ट प्रकारची वर्गरचना यांचा समावेश होतो.
अध्यापन प्रतिमानांचे प्रकार (Families of Models of Teaching)
ब्रूस जॉयस आणि मार्शा वेल यांनी प्रतिमानांचे त्यांच्या मुख्य उद्दिष्टांनुसार चार प्रमुख कुटुंबांमध्ये (Families) वर्गीकरण केले आहे:
१. माहिती प्रक्रिया प्रतिमाने (The Information Processing Models) २. सामाजिक प्रतिमाने (The Social Models) ३. वैयक्तिक प्रतिमाने (The Personal Models) ४. वर्तन प्रणाली प्रतिमाने (The Behavioural Systems Models)
कुटुंब १: माहिती प्रक्रिया प्रतिमाने (Information Processing Models)
मुख्य उद्देश: विद्यार्थ्याची माहिती समजून घेण्याची, तिचे विश्लेषण करण्याची, आठवण्याची आणि समस्या सोडवण्याची बौद्धिक क्षमता (Intellectual Capacity) वाढवणे.
हे प्रतिमान 'विद्यार्थी कसा विचार करतो' (Cognition) यावर लक्ष केंद्रित करते.
१. संकल्पना प्राप्ती प्रतिमान (Concept Attainment Model)
प्रवर्तक: जेरोम ब्रुनर (Jerome Bruner).
उद्दिष्ट: विद्यार्थ्यांना संकल्पना (Concept) म्हणजे काय हे शिकवणे, संकल्पना ओळखायला शिकवणे आणि स्वतःच्या संकल्पना तयार करण्यास मदत करणे.
स्वरूप: हे 'आगमनात्मक' (Inductive) स्वरूपाचे आहे. यात विद्यार्थी उदाहरणांवरून नियमाकडे (Example to Rule) जातो.
सिंटॅक्स (टप्पे):
डेटा सादरीकरण: शिक्षक विद्यार्थ्यांसमोर 'होय' (Positive) आणि 'नाही' (Negative) अशी लेबल केलेली उदाहरणे ठेवतो.
संकल्पना तपासणी: विद्यार्थी दोन्ही प्रकारच्या उदाहरणांची तुलना करतात आणि त्यामागील 'नियम' (Attribute) किंवा 'संकल्पना' शोधण्याचा प्रयत्न करतात. (उदा. 'होय' गटात काय साम्य आहे?).
गृहीतक (Hypothesis) मांडणे: विद्यार्थी त्यांनी शोधलेला नियम/संकल्पना शिक्षकासमोर मांडतात.
पुष्टीकरण: शिक्षक अधिक उदाहरणे देऊन त्यांच्या नियमाची पुष्टी करतो.
इंग्रजी अध्यापनात वापर (TET Example):
संकल्पना: विशेषण (Adjective) शिकवणे.
शिक्षक असे गट करेल:
'होय' (Positive Examples): Red car, Tall boy, Beautiful flower, He is smart.
'नाही' (Negative Examples): Car runs, Boy sings, Flower is, He walks.
विद्यार्थ्यांचे विश्लेषण: 'होय' गटातील शब्द (Red, Tall, Beautiful, Smart) हे नामाबद्दल (Noun) अधिक माहिती देत आहेत, तर 'नाही' गटातील शब्द क्रिया (Action) दाखवत आहेत.
निष्कर्ष (Concept): नामाबद्दल विशेष माहिती देणारा शब्द म्हणजे 'विशेषण' (Adjective).
२. पृच्छा प्रशिक्षण प्रतिमान (Inquiry Training Model)
प्रवर्तक: रिचर्ड सचमन (Richard Suchman).
उद्दिष्ट: विद्यार्थ्यांमध्ये 'का?' (Why?) हा प्रश्न विचारण्याची वैज्ञानिक आणि चिकित्सक वृत्ती (Scientific Inquiry) विकसित करणे. त्यांना स्वतःच्या ज्ञानात भर घालण्यासाठी प्रश्न विचारण्यास प्रवृत्त करणे.
स्वरूप: हे प्रतिमान विद्यार्थ्यांना एक 'समस्या' (Problematic Situation) किंवा 'कोडे' (Puzzle) देते आणि त्यांना फक्त 'होय' (Yes) किंवा 'नाही' (No) मध्ये उत्तरे मिळतील असे प्रश्न विचारण्यास सांगते.
सिंटॅक्स (टप्पे):
समस्या सादरीकरण: शिक्षक एक गोंधळात टाकणारी परिस्थिती/प्रश्न मांडतो.
प्रश्न विचारणे (Inquiry): विद्यार्थी शिक्षकाला फक्त 'होय/नाही' प्रकारातील प्रश्न विचारून डेटा गोळा करतात. (शिक्षक थेट उत्तरे देत नाही).
सिद्धांत (Theory) मांडणे: गोळा केलेल्या माहितीच्या आधारे विद्यार्थी त्या समस्येमागील कारणांचा/नियमांचा अंदाज बांधतात.
विश्लेषण: शिक्षक आणि विद्यार्थी मिळून या प्रश्न विचारण्याच्या प्रक्रियेचे (Inquiry Process) विश्लेषण करतात (उदा. कोणते प्रश्न उपयुक्त ठरले?).
इंग्रजी अध्यापनात वापर (TET Example):
समस्या: शिक्षक फळ्यावर दोन वाक्ये लिहितो:
He is a university student.
He is an hour late.
विद्यार्थ्यांचा गोंधळ: दोन्ही शब्द 'u' आणि 'h' (Vowels/Consonants) ने सुरू होतात, तरी Article वेगळा का?
विद्यार्थ्यांचे प्रश्न (Inquiry):
प्रश्न १: 'a' आणि 'an' चा वापर स्वरांवर (Vowels) अवलंबून असतो का? (शिक्षक: होय)
प्रश्न २: 'university' मध्ये 'u' हा स्वर (Vowel) नाही का? (शिक्षक: नाही)
प्रश्न ३: 'hour' मध्ये 'h' हा व्यंजन (Consonant) आहे का? (शिक्षक: होय)
प्रश्न ४: मग नियम 'अक्षरांवर' (Letters) अवलंबून नसून 'उच्चारावर' (Sound) अवलंबून आहे का? (शिक्षक: होय!)
निष्कर्ष (Theory): Article चा वापर हा अक्षराच्या (Letter) स्पेलिंगवर नसून, त्याच्या 'उच्चारावर' (Phonetic Sound) अवलंबून असतो. ('University' - 'यु' उच्चार, 'Hour' - 'अ' उच्चार).
३. प्रगत संघटक प्रतिमान (Advance Organizer Model)
प्रवर्तक: डेव्हिड ऑसुबेल (David Ausubel).
उद्दिष्ट: नवीन माहिती शिकण्यापूर्वी विद्यार्थ्याला एक 'प्रगत संघटक' (Advance Organizer) देऊन, नवीन ज्ञान आणि जुने ज्ञान यांच्यात 'पूल' (Bridge) बांधण्यास मदत करणे.
स्वरूप: हे 'निगमनात्मक' (Deductive) आहे. यात आधी एक व्यापक नियम/संकल्पना (Organizer) सांगितली जाते आणि मग सखोल माहिती (उदाहरणे) दिली जाते. (हे Inquiry Model च्या विरुद्ध आहे).
'Advance Organizer' म्हणजे काय?: हा एक 'परिचयात्मक' (Introductory) भाग असतो, जो मुख्य विषयापेक्षा अधिक सामान्य (General) आणि अमूर्त (Abstract) असतो.
इंग्रजी अध्यापनात वापर (TET Example):
विषय: 'Tenses' (काळ) शिकवणे.
Advance Organizer (शिक्षक आधी सांगेल): "इंग्रजीमध्ये, आपण कोणतीही क्रिया (Action) कधी घडली हे सांगण्यासाठी क्रियापदाचे (Verb) रूप बदलतो. ही वेळ दाखवण्याची पद्धत म्हणजे 'काळ'. मुख्यत: तीन वेळा असतात: जे घडले (Past), जे घडते (Present), आणि जे घडेल (Future)."
नवीन माहिती (Following Lesson): या 'Organizer' नंतर शिक्षक 'Simple Present Tense' चे नियम, सूत्र (S+V1+s/es) आणि उदाहरणे शिकवण्यास सुरुवात करेल.
कुटुंब २: सामाजिक प्रतिमाने (Social Models)
मुख्य उद्देश: विद्यार्थ्यांमध्ये सामाजिक कौशल्ये (Social Skills), परस्पर सहकार्य (Cooperation) आणि लोकशाही मूल्ये (Democratic Values) विकसित करणे.
हे प्रतिमान 'विद्यार्थी इतरांसोबत कसे शिकतात' (Social Interaction) यावर भर देते.
१. सहकारी शिक्षण प्रतिमान (Cooperative Learning Model)
प्रवर्तक: जॉनसन बंधू (David Johnson & Roger Johnson).
उद्दिष्ट: विद्यार्थ्यांना एकत्र काम करण्यास (Working Together) शिकवून शैक्षणिक आणि सामाजिक उद्दिष्टे एकाच वेळी साध्य करणे.
स्वरूप: यात विद्यार्थी लहान, संमिश्र गटांमध्ये (Mixed-ability groups) एकत्र काम करतात आणि एकमेकांना शिकण्यास मदत करतात.
सहकारी शिक्षणाची ५ मुख्य तत्त्वे (TET साठी अत्यंत महत्त्वाचे):
Positive Interdependence (सकारात्मक परस्परावलंबन): "एकतर आम्ही सर्व एकत्र यशस्वी होऊ, किंवा सर्व अयशस्वी." (Sink or Swim Together). (उदा. गटाला एकच वर्कशीट देणे).
Individual Accountability (वैयक्तिक जबाबदारी): गटात काम करत असला तरी, प्रत्येक विद्यार्थ्याला स्वतःचा भाग येणे बंधनकारक असते. (उदा. गटातील कोणालाही शिक्षक प्रश्न विचारू शकतो).
Face-to-Face Interaction (समोरासमोर आंतरक्रिया): विद्यार्थ्यांनी एकमेकांना मदत करणे, प्रोत्साहन देणे आणि चर्चा करणे.
Social Skills (सामाजिक कौशल्ये): गट चालवण्यासाठी आवश्यक कौशल्ये (उदा. नेतृत्व, संवाद, विश्वास, संघर्ष निराकरण) शिकवणे.
Group Processing (गट प्रक्रियेचे विश्लेषण): काम झाल्यावर, 'आपण एक गट म्हणून कसे काम केले?' आणि 'पुढच्या वेळी काय चांगले करू शकतो?' यावर चर्चा करणे.
इंग्रजी अध्यापनात वापर:
'Jigsaw' (जिगसॉ) पद्धत (इलियट अॅरॉनसन):
हा सहकारी शिक्षणाचाच एक प्रकार आहे.
टप्पे:
Home Groups (मूळ गट): वर्गाचे ५-५ विद्यार्थ्यांचे गट बनवणे.
Task Division: एक मोठा पाठ (Reading Passage) ५ भागांमध्ये विभागणे. मूळ गटातील प्रत्येकाला एक भाग देणे (Part 1, 2, 3, 4, 5).
Expert Groups (तज्ञ गट): ज्यांच्याकडे 'Part 1' आहे, ते सर्व विद्यार्थी एकत्र येऊन 'Expert Group 1' बनवतील. ते 'Part 1' वर चर्चा करून त्यात तज्ञ (Expert) होतील. (असेच Part 2, 3, 4, 5 चे तज्ञ गट).
Return to Home Groups: 'तज्ञ' विद्यार्थी आपापल्या 'मूळ गटात' परत जातात आणि त्यांना न मिळालेला (पण स्वतः शिकलेला) भाग इतरांना शिकवतात.
फायदा: प्रत्येक विद्यार्थी 'शिक्षक' बनतो (Individual Accountability) आणि संपूर्ण पाठ शिकण्यासाठी सर्वांना एकमेकांची गरज लागते (Positive Interdependence). हे वाचन (Reading) आणि संभाषण (Speaking) दोन्ही कौशल्ये सुधारते.
२. भूमिका पालन प्रतिमान (Role-Playing Model)
प्रवर्तक: फॅनी शॅफ्टेल (Fannie Shaftel).
उद्दिष्ट: विद्यार्थ्यांना वास्तविक जीवनातील (Real-life situations) समस्या समजून घेण्यास, इतरांच्या भावना (Empathy) ओळखण्यास आणि सामाजिक कौशल्यांचा सराव करण्यास मदत करणे.
स्वरूप: यात विद्यार्थी पूर्वनियोजित नसलेल्या (Unscripted) नाटकात/संवादात भाग घेतात, जिथे ते विशिष्ट 'भूमिका' (Role) निभावतात.
सिंटॅक्स (टप्पे):
गटाला सज्ज करणे (Warm-up): शिक्षक एक समस्या किंवा परिस्थिती मांडतो (उदा. दोन मित्रांमधील वाद).
सहभागी निवडणे (Select Participants): कोणती भूमिका कोण करणार हे ठरवणे.
भूमिका निश्चित करणे (Set the Stage): परिस्थितीचे वर्णन करणे (काय घडले आहे, कुठे घडले आहे).
सादरीकरण (The Enactment): विद्यार्थी स्क्रिप्टशिवाय, स्वतःच्या कल्पनेने संवाद साधतात (Improvisation).
चर्चा आणि मूल्यमापन (Debriefing/Discussion): (सर्वात महत्त्वाचा टप्पा) सादरीकरण थांबवून चर्चा करणे. (उदा. "तुम्हाला असे का वाटले?", "तुम्ही वेगळे काय करू शकला असता?").
इंग्रजी अध्यापनात वापर (TET Example):
विषय: संभाषण कौशल्य (Speaking Skill) आणि कार्यात्मक इंग्रजी (Functional English).
परिस्थिती (Situation): "तुम्ही एका हॉटेलमध्ये गेला आहात आणि तुम्हाला जेवणाची ऑर्डर (Ordering Food) द्यायची आहे."
भूमिका (Roles): १. ग्राहक (Customer), २. वेटर (Waiter).
सादरीकरण: विद्यार्थी "May I have the menu?", "What's special today?", "I would like to order..." अशा प्रत्यक्ष इंग्रजी वाक्यांचा वापर करतील.
फायदा: भाषेचा प्रत्यक्ष, अर्थपूर्ण संदर्भात (Meaningful Context) वापर करण्याची संधी मिळते. व्याकरण शिकण्यापेक्षा 'भाषा वापरण्यावर' (Language Use) भर दिला जातो.
कुटुंब ३: वैयक्तिक प्रतिमाने (The Personal Models)
मुख्य उद्देश: विद्यार्थ्याची 'स्व-संकल्पना' (Self-Concept) विकसित करणे, त्याच्या भावनिक जीवनाला (Emotional Life) महत्त्व देणे आणि सर्जनशीलता (Creativity) वाढवणे.
हे प्रतिमान 'विद्यार्थ्याला स्वतःबद्दल काय वाटते' (Self-Worth) यावर भर देते.
१. अ-निर्देशित अध्यापन प्रतिमान (Non-Directive Teaching Model)
प्रवर्तक: कार्ल रॉजर्स (Carl Rogers). (हे 'समुपदेशन' (Counselling) वर आधारित आहे).
उद्दिष्ट: विद्यार्थ्याला स्वतःच्या समस्या स्वतः सोडवण्यासाठी आणि स्वतःच्या शिक्षणाची जबाबदारी घेण्यासाठी 'सक्षम' करणे.
स्वरूप: हे पूर्णपणे 'विद्यार्थी-केंद्रित' (Student-Centric) आहे. शिक्षक येथे 'सुलभक' (Facilitator) किंवा 'आरसा' (Mirror) असतो. शिक्षक सूचना (Direct) देत नाही, तर विद्यार्थ्याच्या भावना समजून घेतो (Empathy) आणि त्या त्यालाच परत दाखवतो.
इंग्रजी अध्यापनात वापर (TET Example):
विषय: सर्जनशील लेखन (Creative Writing).
परिस्थिती: एका विद्यार्थ्याला निबंधाचा विषय (Topic) सुचत नाहीये.
शिक्षक (Non-Directive): "तुला विषय निवडण्यात अडचण येत आहे, बरोबर?" (भावना परावर्तित करणे).
विद्यार्थी: "हो. मला 'माझा आवडता सण' यावर लिहायचे नाही, ते खूप सोपे आहे."
शिक्षक: "म्हणजे तुला काहीतरी आव्हानात्मक (Challenging) लिहायचे आहे."
विद्यार्थी: "हो, मला 'जर मी पंतप्रधान झालो तर...' यावर लिहून बघायचे आहे."
निष्कर्ष: शिक्षकाने विषय 'दिला' नाही, तर विद्यार्थ्याला स्वतःचा विषय 'शोधण्यास' मदत केली.
२. कल्पकता/सर्जनशीलता प्रतिमान (Synectics Model)
प्रवर्तक: विल्यम गॉर्डन (William Gordon).
उद्दिष्ट: विद्यार्थ्यांमधील सर्जनशीलता (Creativity) आणि 'out-of-the-box' विचार करण्याची क्षमता वाढवणे.
स्वरूप: 'Synectics' म्हणजे 'वेगवेगळ्या आणि अपरिचित घटकांना एकत्र जोडणे'. हे प्रामुख्याने 'उपमा' (Analogies) आणि 'रूपक' (Metaphors) वापरून केले जाते.
इंग्रजी अध्यापनात वापर (TET Example):
विषय: कविता (Poetry) किंवा शब्दसंग्रह (Vocabulary) शिकवणे.
शिक्षक (Direct Analogy): "A 'Full Stop' (पूर्णविराम) is like a 'Red Signal' in traffic." (दोन्ही 'थांबायला' सांगतात).
शिक्षक (Personal Analogy): "तुम्ही स्वतःला 'Full Stop' समजा. तुम्हाला कसे वाटेल?" (विद्यार्थी: मला वाटेल की मी एक वाक्य पूर्ण केले, आता थोडी विश्रांती.).
फायदा: अमूर्त (Abstract) संकल्पना (उदा. विरामचिन्हे) मूर्त (Concrete) गोष्टींशी जोडून शिकवणे सोपे जाते.
कुटुंब ४: वर्तन प्रणाली प्रतिमाने (The Behavioural Systems Models)
मुख्य उद्देश: विद्यार्थ्याच्या 'दृश्य वर्तनात' (Observable Behaviour) बदल घडवून आणणे.
हे प्रतिमान 'विद्यार्थी काय करतो' (Action) यावर भर देते. हे बी. एफ. स्किनर (B. F. Skinner) यांच्या सिद्धांतावर आधारित आहे.
१. प्रभुत्व संपादन प्रतिमान (Mastery Learning Model)
प्रवर्तक: बेंजामिन ब्लूम (Benjamin Bloom).
उद्दिष्ट: जवळजवळ सर्व विद्यार्थी (९०% पेक्षा जास्त) योग्य वेळ आणि योग्य पद्धत दिल्यास विषयात 'प्रभुत्व' (Mastery) मिळवू शकतात, हा विश्वास.
स्वरूप: यात संपूर्ण अभ्यासक्रम लहान-लहान 'घटकांमध्ये' (Units) विभागला जातो.
सिंटॅक्स (टप्पे):
घटक शिकवणे (Teach Unit 1).
चाचणी घेणे (Formative Test 1): विद्यार्थ्याला हा घटक समजला का, हे तपासणे.
मूल्यमापन: जे विद्यार्थी 'प्रभुत्व' (उदा. ८०% गुण) मिळवतात, ते पुढच्या घटकाकडे (Unit 2) जातात.
उपचारात्मक/सुधारात्मक अध्यापन (Remediation): जे विद्यार्थी प्रभुत्व मिळवू शकत नाहीत, त्यांना शिक्षक वेगळ्या पद्धतीने (Corrective Instruction) तोच घटक पुन्हा शिकवतो.
पुनर्चाचणी (Retest): आणि मग ते Unit 2 कडे जातात.
इंग्रजी अध्यापनात वापर (TET Example):
विषय: Active and Passive Voice.
Unit 1: Simple Present Tense चे Passive Voice. (शिक्षक शिकवतो).
Formative Test 1: १० वाक्यांची चाचणी.
Remediation: ज्यांना ८ पेक्षा कमी गुण मिळाले, त्यांना शिक्षक पुन्हा वेगळ्या उदाहरणांनी (उदा. चार्ट वापरून) शिकवतो.
फायदा: प्रत्येक विद्यार्थी स्वतःच्या गतीने (Self-paced) शिकतो आणि 'कच्चा दुवा' (Learning Gap) राहत नाही.
२. थेट सूचना प्रतिमान (Direct Instruction Model)
प्रवर्तक: सिगफ्रीड एंगेलमन (Siegfried Engelmann).
उद्दिष्ट: मूलभूत कौशल्ये (Basic Skills) (उदा. वाचन, गणित, व्याकरणाचे नियम) स्पष्टपणे, टप्प्याटप्प्याने आणि थेट (Explicitly) शिकवणे.
स्वरूप: हे पूर्णपणे 'शिक्षक-केंद्रित' (Teacher-Centric) आणि 'संरचित' (Structured) असते. यात 'चूक-मुक्त' (Error-less) शिक्षणावर भर दिला जातो.
यालाच "I do, We do, You do" मॉडेल म्हणतात:
I do (मी करतो): शिक्षक नियम/कौशल्य स्वतः करून दाखवतो (Modelling). (उदा. "मी हे वाक्य Active मधून Passive मध्ये कसे बदलतो ते पहा.").
We do (आपण करूया): शिक्षक आणि विद्यार्थी मिळून उदाहरणे सोडवतात (Guided Practice).
You do (तुम्ही करा): विद्यार्थी स्वतंत्रपणे सराव करतो (Independent Practice).
इंग्रजी अध्यापनात वापर (TET Example):
विषय: 'Subject-Verb Agreement' चा नियम शिकवणे.
I do: "नियम आहे: जर कर्ता (Subject) एकवचनी (He, She, It) असेल, तर क्रियापदाला (Verb) 's' किंवा 'es' लागतो. उदा. 'He plays.'."
We do: शिक्षक: "She (run)?" विद्यार्थी: "runs". शिक्षक: "They (run)?" विद्यार्थी: "run".
You do: शिक्षक १० रिकाम्या जागा भरण्यासाठी वर्कशीट देतो.
निष्कर्ष (TET साठी सारांश):
कोणतेही एक प्रतिमान 'सर्वश्रेष्ठ' नसते.
इंग्रजी भाषा शिकवताना, शिक्षकाने 'उद्दिष्टानुसार' प्रतिमान निवडले पाहिजे.
व्याकरण (Grammar) शिकवण्यासाठी: Concept Attainment (नियम शोधण्यासाठी) किंवा Direct Instruction (नियम सांगण्यासाठी) उपयुक्त.
संभाषण (Speaking) शिकवण्यासाठी: Role-Playing आणि Cooperative Learning (Jigsaw) सर्वात प्रभावी.
लेखन (Writing) शिकवण्यासाठी: Synectics (Creative Writing) आणि Mastery Learning (Paragraph structure) उपयुक्त.
वाचन (Reading) शिकवण्यासाठी: Inquiry Model (Critical Reading) आणि Jigsaw (Comprehension) उपयुक्त.
आधुनिक शिक्षणपद्धत ही 'शिक्षक-केंद्रित' (Direct Instruction) कडून 'विद्यार्थी-केंद्रित' (Cooperative, Inquiry, Non-Directive) प्रतिमानांकडे जात आहे.
