इंग्रजीची उप-कौशल्ये:LSRW Deep Dive

१. कौशल्यांचे वर्गीकरण (Classification of Skills)

इंग्रजी भाषेची चार मुख्य कौशल्ये (LSRW) दोन प्रमुख गटांमध्ये विभागली जातात:

अ) Receptive Skills (ग्रहणशील किंवा निष्क्रिय कौशल्ये)

• व्याख्या: ही अशी कौशल्ये आहेत जिथे आपण भाषा 'ग्रहण' करतो किंवा 'समजून घेतो'. यात आपण स्वतः भाषा निर्माण करत नाही.
• यामध्ये समावेश:
  1. Listening (श्रवण): ध्वनी ऐकून अर्थ समजून घेणे.
  2. Reading (वाचन): लिहिलेला मजकूर वाचून अर्थ समजून घेणे.
• उदाहरण: तुम्ही रेडिओ ऐकत आहात (Listening) किंवा वर्तमानपत्र वाचत आहात (Reading).

ब) Productive Skills (उत्पादक किंवा सक्रिय कौशल्ये)

• व्याख्या: ही अशी कौशल्ये आहेत जिथे आपण भाषा 'निर्माण' करतो. आपण आपले विचार किंवा भावना व्यक्त करतो.
• यामध्ये समावेश:
  1. Speaking (संभाषण): बोलून विचार व्यक्त करणे.
  2. Writing (लेखन): लिहून विचार व्यक्त करणे.
• उदाहरण: तुम्ही मित्राशी बोलत आहात (Speaking) किंवा एक पत्र लिहीत आहात (Writing).

---

२. Focus on Listening & Speaking (Phonology - ध्वनीशास्त्र)

Phonology म्हणजे भाषेतील ध्वनींचा (Sounds) अभ्यास. इंग्रजी आणि मराठीच्या ध्वनी प्रणालीत मोठा फरक आहे, ज्यामुळे उच्चारात (Pronunciation) चुका होतात.

अ) Phonemes (ध्वनी)

Phoneme (स्वनिम): हा भाषेच्या ध्वनी प्रणालीतील सर्वात लहान घटक आहे, ज्याच्या बदलाने शब्दाचा अर्थ बदलू शकतो. इंग्रजीमध्ये एकूण ४४ Phonemes आहेत (२० Vowels आणि २४ Consonants).

मराठी भाषिकांसाठी आव्हानात्मक ध्वनी:

१. Vowel Length (स्वरांची लांबी):

• इंग्रजीमध्ये ऱ्हस्व (short) आणि दीर्घ (long) स्वर यांच्यात फरक करणे खूप महत्त्वाचे आहे, कारण यामुळे अर्थ बदलतो.
• उदाहरण १:
  • 'ship' (जहाज) - /ʃɪp/ - यात ऱ्हस्व 'i' (इ) आहे.
  • 'sheep' (मेंढी) - /ʃiːp/ - यात दीर्घ 'ee' (ई) आहे.
• उदाहरण २:
  • 'sit' (बसणे) - /sɪt/ (ऱ्हस्व)
  • 'seat' (आसन) - /siːt/ (दीर्घ)
• उदाहरण ३:
  • 'pull' (ओढणे) - /pʊl/ (ऱ्हस्व 'u')
  • 'pool' (तलाव) - /puːl/ (दीर्घ 'oo')

२. Consonants (व्यंजने):

• /v/ विरुद्ध /w/: हा मराठी भाषिकांसाठी सर्वात मोठा अडथळा आहे.
  • /v/ (उदा. 'vet', 'very'): हा 'Labiodental' ध्वनी आहे. हा उच्चारताना वरचे दात खालच्या ओठाला स्पर्श करतात (जसे मराठी 'व' उच्चारताना होत नाही).
  • /w/ (उदा. 'wet', 'why'): हा 'Bilabial' ध्वनी आहे. हा उच्चारताना दोन्ही ओठ गोल होतात आणि एकमेकांना स्पर्श करत नाहीत.
  • चुकीचा उच्चार अर्थ बदलू शकतो: "He went to the vet." (तो पशुवैद्याकडे गेला) विरुद्ध "He went to the wet." (??).
• 'th' ध्वनी (/θ/ आणि /ð/): हे ध्वनी मराठीत नाहीत.
  • /θ/ (Voiceless - अघोष): उदा. 'think', 'thin', 'path'. हा उच्चारताना जीभ दोन्ही दातांच्या मध्ये किंचित बाहेर येते आणि हवा बाहेर फेकली जाते.
  • /ð/ (Voiced - घोष): उदा. 'this', 'that', 'mother'. हा उच्चारताना स्थान तेच असते, पण स्वरतंतूंमध्ये कंप (vibration) होतो.
• /s/, /z/, /ʃ/:
  • /s/ (स): 'sip', 'bus'
  • /z/ (झ): 'zip', 'buzz' (यात कंप जाणवतो)
  • /ʃ/ (श): 'ship', 'bush' (जीभ टाळूच्या मागे जाते)

ब) Suprasegmental Features (ध्वनीपलीकडील घटक)

केवळ ध्वनीच नाही, तर बोलण्यातील जोर, लय आणि सूर यावरही अर्थ अवलंबून असतो.

१. Word Stress (शब्दाघात):

• व्याख्या: एकाच शब्दात एकापेक्षा जास्त 'syllables' (अक्षरखंड) असल्यास, कोणत्या खंडावर जोर द्यायचा याला Word Stress म्हणतात.
• महत्त्व: इंग्रजीमध्ये Stress बदलल्यास शब्दाचा अर्थ किंवा प्रकार (नाम/क्रियापद) बदलू शकतो.
• उदाहरण १ (TET Favourite):
  • 'CONtent' (पहिल्या syllable वर जोर) = नाम (Noun), अर्थ: सामग्री.
    • "What is the content of this book?"
  • 'conTENT' (दुसऱ्या syllable वर जोर) = विशेषण (Adjective), अर्थ: समाधानी.
    • "He is content with his life."
• उदाहरण २:
  • 'OBject' (पहिल्यावर जोर) = नाम (Noun), अर्थ: वस्तू.
  • 'obJECT' (दुसऱ्यावर जोर) = क्रियापद (Verb), अर्थ: आक्षेप घेणे.
• उदाहरण ३:
  • 'PREsent' (पहिल्यावर जोर) = नाम (Noun), अर्थ: भेटवस्तू.
  • 'preSENT' (दुसऱ्यावर जोर) = क्रियापद (Verb), अर्थ: सादर करणे.

२. Rhythm (लय):

• व्याख्या: इंग्रजी ही 'Stress-Timed' भाषा आहे, तर मराठी 'Syllable-Timed' भाषा आहे.
• Syllable-Timed (Marathi): आपण साधारणपणे प्रत्येक अक्षराला सारखा वेळ देतो. (उदा. "मी-शा-ळे-त-जा-तो.")
• Stress-Timed (English): वाक्यातील केवळ महत्त्वाच्या शब्दांवर (Content Words - Nouns, Verbs, Adjectives) जोर दिला जातो आणि इतर शब्दांवर (Function Words - is, am, are, the, to) जोर दिला जात नाही, ते वेगाने बोलले जातात.
• उदाहरण: "I went to the store to buy some bread."
  • या वाक्यात 'went', 'store', 'buy', 'bread' यावर जोर आहे. 'I', 'to the', 'to', 'some' हे शब्द वेगाने बोलले जातात, ज्यामुळे इंग्रजीला तिची विशिष्ट लय मिळते.

३. Intonation (सुरुवात / आवाजातील चढ-उतार):

• व्याख्या: बोलताना वाक्याचा अर्थ किंवा भाव (प्रश्न, आश्चर्य, विधान) व्यक्त करण्यासाठी आवाजाच्या पट्टीत (Pitch) होणारा चढ-उतार.
• प्रकार आणि उदाहरणे:
  • Falling Tone (घसरता सूर ⬇):
    • वापर: सामान्य विधाने (Statements) आणि 'Wh-' प्रश्नांच्या शेवटी.
    • "He is a doctor." (⬇)
    • "Where are you going?" (⬇)
  • Rising Tone (चढता सूर ⬆):
    • वापर: 'Yes/No' प्रश्नांच्या शेवटी (ज्यांची उत्तरे हो/नाही अशी असतात).
    • "Are you a doctor?" (⬆)
    • "Is he coming today?" (⬆)
  • Fall-Rise Tone (घसरता-चढता सूर ⬇⬆):
    • वापर: अपूर्णता, अनिश्चितता, किंवा यादी (list) सांगताना.
    • "I bought apples (⬆), bananas (⬆), and grapes (⬇)." (शेवटचा शब्द घसरतो).
    • "I am not sure..." (⬇⬆)

---

३. Focus on Reading (Comprehension Sub-skills)

वाचन कौशल्यामध्ये केवळ शब्द वाचणे अपेक्षित नाही, तर अर्थ समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. TET/CTET मधील 'Unseen Passage' (उतारा) सोडवण्यासाठी खालील उप-कौशल्ये अत्यंत महत्त्वाची आहेत.

अ) Skimming (सरसरी वाचन)

• व्याख्या: उताऱ्याचा 'Gist' (मुख्य विषय, सार किंवा सारांश) समजून घेण्यासाठी संपूर्ण मजकूर अत्यंत वेगाने वाचणे.
• उद्देश: "हा उतारा कशाबद्दल आहे?" किंवा "हा लेख माझ्यासाठी उपयुक्त आहे का?" हे ठरवणे.
• कसे करावे:
  1. शीर्षक (Title) आणि उप-शीर्षके (Sub-headings) वाचणे.
  2. पहिला परिच्छेद (Introduction) आणि शेवटचा परिच्छेद (Conclusion) लक्षपूर्वक वाचणे.
  3. प्रत्येक परिच्छेदाचे पहिले आणि शेवटचे वाक्य वाचणे.
• उदाहरण: वर्तमानपत्र वाचताना आपण बातमीचा फक्त मथळा आणि पहिला परिच्छेद वाचून ठरवतो की संपूर्ण बातमी वाचायची की नाही. हेच Skimming आहे.

ब) Scanning (शोध वाचन)

• व्याख्या: उताऱ्यातील 'Specific Information' (विशिष्ट माहिती) शोधण्यासाठी मजकुरावरून वेगाने नजर फिरवणे.
• उद्देश: परीक्षेत उताऱ्यावरील प्रश्न वाचल्यानंतर, त्या प्रश्नातील कीवर्ड (Keyword) जसे की, नाव, ठिकाण, तारीख, वर्ष, किंवा आकडेवारी उताऱ्यात कुठे आहे हे पटकन शोधणे.
• कसे करावे: यात उतारा समजून घेण्यावर भर नसतो, तर फक्त तो 'शब्द' शोधण्यावर भर असतो.
• उदाहरण: टेलिफोन डायरीतून एखाद्या मित्राचा नंबर शोधणे. आपण प्रत्येक नाव वाचत नाही, तर फक्त त्या विशिष्ट नावावर आपली नजर थांबते.

क) Inferencing (अनुमान)

• व्याख्या: "Reading between the lines" (दोन ओळींमधील गर्भित अर्थ) समजून घेणे. जी गोष्ट लेखकाने थेट (directly) सांगितलेली नाही, पण अप्रत्यक्षपणे (indirectly) सूचित केली आहे, ती समजून घेणे.
• सूत्र: What the Text Says (मजकूर) + What I Already Know (पूर्वज्ञान) = Inference (अनुमान).
• उदाहरण १:
  • मजकूर: "When Mr. Ram entered the classroom, all the students immediately became silent." (श्री. राम वर्गात शिरताच सर्व विद्यार्थी लगेच शांत झाले.)
  • अनुमान (Inference): Mr. Ram is probably a strict teacher. (मजकुरात 'strict' हा शब्द आलेला नाही, पण आपण विद्यार्थ्यांच्या प्रतिक्रियेवरून हा निष्कर्ष काढला).
• उदाहरण २:
  • मजकूर: "Sunil slammed the door and threw his bag on the floor." (सुनीलने दार जोरात आपटले आणि आपली बॅग जमिनीवर फेकली.)
  • अनुमान (Inference): Sunil is angry or upset. (लेखकाने 'angry' असे म्हटलेले नाही).

इतर वाचन कौशल्ये:

• Intensive Reading (सखोल वाचन): अभ्यासासाठी, प्रत्येक शब्द, व्याकरण, वाक्यरचना समजून घेण्यासाठी हळू आणि काळजीपूर्वक वाचणे. (उदा. पाठ्यपुस्तक वाचणे).
• Extensive Reading (विस्तृत वाचन): आनंदासाठी, सवयीसाठी आणि ओघ वाढवण्यासाठी भरपूर वाचणे. (उदा. कादंबऱ्या, कथा वाचणे).

---

४. Focus on Writing (Cohesion and Mechanics)

चांगल्या लेखनासाठी फक्त शब्द आणि व्याकरण पुरेसे नाही; त्यात सुसूत्रता आणि योग्य चिन्हांचा वापर आवश्यक आहे.

अ) Mechanics of Writing (लेखनाचे तांत्रिक नियम)

यात विरामचिन्हे आणि कॅपिटल अक्षरांचा वापर येतो.

१. Punctuation (विरामचिन्हे):

• Apostrophe ('): याचे दोन मुख्य उपयोग आहेत:
  1. Possession (मालकी): "This is Ram's book.", "This is the dog's tail."
  2. Contractions (संक्षिप्त रूप): "Do not" चे "Don't", "He is" चे "He's".
• TET/CTET मधील गोंधळ: 'It's' vs 'Its'
  • It's (with apostrophe) = हे "It is" किंवा "It has" चे संक्षिप्त रूप आहे.
    • "It's raining." (It is raining.)
  • Its (without apostrophe) = हे Possessive Pronoun (संबंधक सर्वनाम) आहे. अर्थ: 'त्याचे/तिचे' (निर्जीव वस्तू किंवा प्राण्यासाठी).
    • "The dog wagged its tail."
• Semicolon (;):
  • वापर: दोन स्वतंत्र, पण एकमेकांशी जवळचा संबंध असलेली वाक्ये (Independent Clauses) जोडण्यासाठी. (जेथे 'and', 'but' वापरता आले असते).
  • "He loves reading; she loves painting."
  • "It was the best of times; it was the worst of times."
• Colon (:):
  • वापर: एखादी यादी (list), स्पष्टीकरण (explanation) किंवा उदाहरण देण्यापूर्वी.
  • "You need three things: a pen, paper, and an idea."
  • "He had one goal: to win."

२. Capitalization (मोठी लिपी):

• वाक्याची सुरुवात (Start of a sentence).
• Proper Nouns (विशेष नामे): व्यक्ती (Ram), ठिकाणे (Mumbai, India), संस्था (Google), नद्या (Ganga).
• 'I' (मी): हे सर्वनाम वाक्यात कुठेही आले तरी नेहमी Capital असते.
  • "I think I am lost."
• दिवस (Monday), महिने (January), सण (Diwali). (ऋतू - seasons - small असतात: 'summer', 'winter').

ब) Cohesion and Coherence (सुसूत्रता आणि सुसंगतता)

हे दोन्ही घटक तुमच्या लिखाणाला 'अर्थपूर्ण' आणि 'वाचनीय' बनवतात.

१. Cohesion (सुसूत्रता - बाह्य जोडणी):

• व्याख्या: ही लिखाणाची व्याकरणी (Grammatical) आणि शाब्दिक (Lexical) जोडणी आहे. वाक्ये एकमेकांना कशी 'चिकटलेली' (stick together) आहेत.
• कसे साधले जाते: Linking Words (जोडशब्द), Pronouns (सर्वनामे) आणि Repetition (पुनरावृत्ती) वापरून.

२. Coherence (सुसंगतता - आंतरिक जोडणी):

• व्याख्या: हा लिखाणाचा तार्किक (Logical) प्रवाह आहे. तुमचे विचार किंवा कल्पना किती अर्थपूर्ण क्रमाने मांडल्या आहेत.
• Cohesion शिवाय Coherence शक्य आहे, पण Cohesion असल्यास Coherence समजणे सोपे जाते.
• उदाहरण: "The sky is blue. Blue is my favorite color. My favorite color is also yellow. Yellow is the color of the sun." - या वाक्यांमध्ये Cohesion (blue, yellow शब्दांची पुनरावृत्ती) आहे, पण Coherence (तार्किक प्रवाह) नाही.

Discourse Markers (Linking Words / Cohesive Devices):

हे असे शब्द आहेत जे दोन वाक्यांमधील किंवा परिच्छेदांमधील 'संबंध' दाखवतात. TET परीक्षेत हे शब्द देऊन त्यांचा 'function' (कार्य) विचारला जातो.

Function (कार्य)	Marathi Meaning	Discourse Markers (Examples)	Example Sentence
Addition	अधिकची माहिती देणे / भर घालणे	and, also, moreover, furthermore, in addition to	"The hotel was cheap. Moreover, it was clean."
Contrast	विरोध / फरक दाखवणे	but, however, although, despite, on the other hand	"He studied hard. However, he failed the exam."
Cause / Effect (Result)	कारण / परिणाम दाखवणे	so, because, therefore, as a result, consequently	"It rained heavily. Therefore, the match was cancelled."
Sequence / Time	क्रम / वेळ दाखवणे	first, second, next, then, finally, meanwhile	"First, open the book. Then, read the chapter."
Example	उदाहरण देणे	for example, for instance, such as	"He likes fruits, for example, apples and bananas."
Conclusion	निष्कर्ष / सारांश	in conclusion, to sum up, in short, briefly	"In conclusion, we must act now."

इंग्रजीची उप-कौशल्ये