आदरणीय व्यासपीठ, वंदनीय गुरुजन आणि माझ्या प्रिय मित्र-मैत्रिणींनो,
आज मी तुमच्यासमोर एका अत्यंत महत्त्वाच्या विषयावर बोलण्यासाठी उभी आहे. एक असा विषय, जो आपल्या सर्वांच्या जीवनाशी जोडलेला आहे. संत कबीर म्हणाले आहेत -
"रहिमन पानी राखिये, बिन पानी सब सून।
पानी गये न ऊबरे, मोती, मानुष, चून॥"
याचा अर्थ पाण्याशिवाय सर्व काही व्यर्थ आहे. पाण्याशिवाय मोती, माणूस किंवा पीठ, कशाचेच अस्तित्व नाही. पाणी हेच जीवन आहे. पण आज आपण याच जीवनाला, याच पाण्याला गृहीत धरत आहोत आणि त्याचा परिणाम आपल्यासमोर एका मोठ्या संकटाच्या रूपात उभा आहे. म्हणूनच, माझ्या भाषणाचा विषय आहे - 'जल संवर्धन : काळाची गरज'.
मित्रांनो, आज आपल्या देशात आणि विशेषतः आपल्या महाराष्ट्रात पाण्याची समस्या किती गंभीर झाली आहे, हे आपण सर्वजण जाणतो. एकेकाळी बारमाही वाहणाऱ्या नद्या आज कोरड्या पडत आहेत. जमिनीतील पाण्याची पातळी दिवसेंदिवस खाली जात आहे. आपल्या लातूरसारख्या शहराला तर भीषण पाणीटंचाईचा सामना करावा लागला आहे. अनेक गावांमध्ये आणि शहरांमध्ये आठवड्यातून एकदाच पाणी येते. महिलांना पाण्यासाठी मैलोन् मैल पायपीट करावी लागते. हे चित्र आपल्या भविष्यासाठी खूप धोकादायक आहे.
पण आपण कधी विचार केला आहे का, की ही परिस्थिती का निर्माण झाली? याला जबाबदार कोण? याचे उत्तर सोपे आहे - आपण स्वतः. वाढती लोकसंख्या, पाण्याचा अनिर्बंध वापर, आणि प्रदूषण ही या समस्येची मुख्य कारणे आहेत. आपण दात घासताना, आंघोळ करताना किंवा गाडी धुताना नळ सहज चालू ठेवतो आणि हजारो लिटर पाणी वाया घालवतो. कारखान्यांमधील दूषित पाणी थेट नद्यांमध्ये सोडले जाते, ज्यामुळे आपले नैसर्गिक जलस्रोत विषारी बनत आहेत. आपण झाडे तोडली, ज्यामुळे पाऊस कमी झाला आणि जमिनीची पाणी धरून ठेवण्याची क्षमताही कमी झाली.
पण मित्रांनो, केवळ समस्यांवर बोलून काहीही साध्य होणार नाही. गरज आहे ती त्यावर उपाय शोधण्याची आणि त्याची अंमलबजावणी करण्याची. आणि याची सुरुवात प्रत्येकाने स्वतःपासून करायला हवी. आपण वैयक्तिक पातळीवर खूप काही करू शकतो. जसे की, गळणारे नळ त्वरित दुरुस्त करणे, शॉवरऐवजी बादलीने आंघोळ करणे, भाज्या धुतलेले पाणी झाडांना घालणे. या छोट्या छोट्या सवयींमधून आपण रोज अनेक लिटर पाणी वाचवू शकतो.
आपल्या घरात आणि शाळेत 'रेन वॉटर हार्वेस्टिंग' म्हणजेच पावसाचे पाणी साठवण्याची सोय आपण करू शकतो. पावसाळ्यात छतावर पडणारे पाणी पाईपद्वारे जमिनीत किंवा टाकीमध्ये साठवून त्याचा वापर वर्षभर करता येतो. 'थेंबे थेंबे तळे साचे' या म्हणीप्रमाणे, आपल्या प्रत्येकाच्या छोट्याशा प्रयत्नाने खूप मोठा बदल घडू शकतो.
वैयक्तिक प्रयत्नांसोबतच सामूहिक प्रयत्नही तितकेच महत्त्वाचे आहेत. शासनाने 'जलयुक्त शिवार' सारख्या योजना राबवल्या आहेत. आपण सर्वांनी मिळून नद्यांची स्वच्छता केली पाहिजे, अधिकाधिक झाडे लावली पाहिजेत आणि 'श्रमदान' करून आपल्या गावात किंवा परिसरात छोटे छोटे बंधारे बांधले पाहिजेत. जेव्हा संपूर्ण समाज एकत्र येऊन पाण्यासाठी काम करेल, तेव्हाच ही समस्या मुळापासून नष्ट होईल.
शेवटी, मी एवढेच म्हणेन की पाणी हे निसर्गाने दिलेले एक अनमोल वरदान आहे. ते आपल्या पूर्वजांकडून मिळालेला वारसा आहे आणि पुढच्या पिढीसाठी आपल्याला तो जपून ठेवायचा आहे. जर आज आपण पाणी वाचवले नाही, तर उद्या आपल्याकडे पश्चात्ताप करण्याशिवाय काहीही उरणार नाही.
चला तर मग, आज आपण सर्वजण मिळून शपथ घेऊया की, पाण्याचा प्रत्येक थेंब जपून वापरू आणि इतरांनाही जल संवर्धनासाठी प्रेरित करू. कारण 'पाणी आहे तर जीवन आहे'.
धन्यवाद!
जय हिंद, जय महाराष्ट्र!
